Dziedziczenie ustawowe a nabycie spadku na podstawie testamentu.
Każdy z nas zostawi kiedyś następcom swój dorobek życia. Możemy przekazać go za życia, a jeśli tego nie zrobimy, majątek nabędą spadkobiercy. W przypadku braku ostatniej woli nastąpi tzw dziedziczenie ustawowe a więc na podstawie przepisów prawa spadkowego. Reguły dziedziczenia ustawowego opierają się na stosunku małżeństwa, pokrewieństwa i przysposobienia.
Rodzina osoby zmarłej dziedziczy wówczas w następującej kolejności:
- małżonek oraz dzieci, a jeśli dzieci nie dożyły spadku, to wnuki, prawnuki, praprawnuki (zstępni),
- małżonek oraz rodzice (w sytuacji, kiedy spadkodawca nie miał dzieci),
- małżonek, jedno z rodziców oraz rodzeństwo a w przypadku, kiedy rodzeństwo nie dożyło spadku, to potomkowie rodzeństwa, czyli siostrzeńcy, bratankowie, ich dzieci (rodzeństwo dziedziczy wówczas, kiedy zmarły nie miał dzieci i nie żyje jedno z rodziców),
- dziadkowie (w sytuacji, kiedy nie ma małżonka, dzieci, rodziców, rodzeństwa ani potomków rodzeństwa); jeśli dziadkowie nie dożyją spadku to dziedziczą ich zstępni, czyli wujowie spadkodawcy, stryjowie, ciotki a w przypadku, gdy ktoś z nich nie dożyje spadku, wówczas dzieci, czyli cioteczne lub stryjeczne rodzeństwo spadkodawcy,
- pasierbowie (w sytuacji, kiedy nie ma nikogo spośród wszystkich wyżej wymienionych),
- gmina, Skarb Państwa (w sytuacji, gdy zmarły nie pozostawił ww. członków rodziny)
Testament może zmieniać powyższą kolejność dziedziczenia i warto go sporządzić, jeżeli chcemy, aby po naszej śmierci majątkiem, który pozostawiamy, zostały obdarzone wybrane przez nas osoby, również spoza grup uprawnionych do dziedziczenia według zasad dziedziczenia ustawowego. Oczywiście we wzorowo funkcjonującej rodzinie może absolutnie nie być potrzeby sporządzania ostatniej woli, jednakże w sytuacjach wyjątkowych warto rozdysponować swoim majątkiem wskazując konkretne osoby, które zasłużyły, aby zostać obdarowane. Taką sytuacją będzie np. fakt, iż jeden członek rodziny bądź osoba całkiem niespokrewniona sprawuje opiekę nad kimś do śmierci a tym samym zasługuje, by jej to wynagrodzić. Innym przykładem jest chęć obdarowania po śmierci rodzica tylko jednego dziecka, w sytuacji gdy podejrzewamy, iż drugie otrzymany w spadku majątek będzie trwonić (hazard, alkoholizm). Oczywiście niewspomniane w testamencie osoby z określonego prawem grona w takiej sytuacji mają prawo do zachowku (o czym pisaliśmy już kiedyś) jednakże niejako "z urzędu" nie dostaną żadnej części spadku. Mało kto również zdaje sobie sprawę, iż w przypadku małżeństw bezdzietnych spisanie testamentu na wypadek śmierci jednego z małżonków chroni interesy drugiego. W sytuacji braku potomstwa oraz testamentu, do spadku zostają powołani wraz z żyjącym małżonkiem w pierwszej kolejności rodzice a później rodzeństwo zmarłego. Może być to bardzo krzywdzące biorąc pod uwagę fakt wspólnego wieloletniego gromadzenia majątku przez oboje małżonków, w którym nikt inny nie brał udziału.
Prawo przewiduje dwie kategorie testamentów:
- zwykłe oraz
- szczególne.
Do pierwszej kategorii należy testament holograficzny czyli własnoręczny, testament notarialny oraz testament allograficzny.
Do drugiej kategorii należy testament ustny, sporządzony na statku powietrznym lub morskim oraz testament wojskowy.
Najbezpieczniej sporządzić testament u notariusza ponieważ jego oryginał notariusz przechowuje przez 10 lat a po tym okresie przekazywany jest do archiwum wydziału Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego. Testator i upoważnione przez niego osoby otrzymują odpis mający moc oryginału a po jego śmierci wypis takiego testamentu mogą uzyskać jedynie następcy prawni - dla innych pozostaje tajemnicą. Najprostszą metodą sporządzenia testamentu jest napisanie go własnoręcznie. Nie może być to wydruk komputerowy opatrzony tylko podpisem. Przygotowanie takiego dokumentu nic nie kosztuje, jednak forma oświadczenia ostatniej woli jest obarczona ryzykiem podważenia treści i formy, autentyczności i możliwości zagubienia lub zniszczenia. W rezultacie może to spowodować wieloletnie spory sądowe.
WAŻNE: Testament, aby można było na jego podstawie dziedziczyć, musi zostać uznany za ważny. Ważny jest wówczas, kiedy został sporządzony odręcznie na papierze, opatrzony podpisem i datą!
Jeśli spadkodawca sporządził testament, wniosek o stwierdzenie nabycia spadku wygląda nieco inaczej, niż w przypadku gdy spadek jest dziedziczony z ustawy. Trzeba pamiętać o załączeniu do wniosku oryginału testamentu. W przypadku dziedziczenia testamentowego, jedynym koniecznym dokumentem jest testament, oraz akt zgonu spadkodawcy. Właściwy jest wydział cywilny Sądu Rejonowego właściwego dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Osobą składającą wniosek może być dowolny ze spadkobierców, posiadający zdolność do czynności prawnych. – należy wskazać imię i nazwisko oraz adres zamieszkania. Niestety wnioskodawcą może być również każdy kto ma w tym interes prawny, a więc m.in. wierzyciele spadkobierców, oraz spadkodawcy.
WAŻNE: Uczestnikami postępowania są pozostali spadkobiercy zarówno testamentowi jak i ustawowi: musimy wskazać ich dane i adresy!
Wiele osób błędnie uważa, iż istnienie testamentu samo w sobie przesądzi o szybkim zakończeniu postępowania z sukcesem według woli osoby zmarłej. Błąd! Bez skutecznego powiadomienia o postępowaniu wszystkich spadkobierców ustawowych postępowanie się długo nie zakończy. Dodatkowo każdy z uczestników ma prawo załączony testament podważyć (o szczegółach kiedy indziej). Dlatego wbrew pozorom nieznajomość danych adresowych rodziny zmarłego może bardzo zaszkodzić i będzie się wiązało ze znacznym przedłużeniem i zwiększeniem kosztów postępowania.